Zicht op de beroemde Taourirt kasbah en het bijbehorende lemen dorpje.

Vrijdag 24 maart 2017. Ouarazazate ligt tussen de Anti Atlas, Hoge Atlas en de route naar de Sahara. De stad is een voormalig garnizoensstad van het Vreemdelingenlegioen, is ontstaan in 1928 en ligt op een hoogte van 1160 meter. Een belangsrijke inkomsten bron zijn de twee grote filmstudio's. De Italiaanse Andromeda studio kunnen wij niet bezoeken omdat er film wordt opgenomen en rijden door naar de Atlas studio. Ook hier wordt een film opgenomen maar de gids lootst ons door de gebouwen waar veel bekende films zijn gemaakt. Wij krijgen een indruk van trucs en de nep die we in de films zien. Alles is van board, plastic en piepschuim. Wim rijdt daarna door naar de camping. Gerrit en Raldi bezoeken de beroemde Taourirt kasbah en rijden door de omgeving langs de rivier en palmbossen. We vinden een heel mooie rust plek tegenover de Tiffoultoute kasbah, wat nu een groot hotel is waar veel bekende filmsterren overnachten. De kasbah en bijbehorende lemenstad, ligt prachtig tegen het silhouet van de Hoge Atlas. Andries en Jopie zijn inmiddels op de camping in Ouarzazate aangekomen. Andries voelt zich nog steeds niet goed en besluit afscheid van ons te nemen en naar Nederland terug te rijden. We drinken samen onze laatste gezamenlijke wijntje. Het weer is inmiddels behoorlijk opgeknapt. De wind is gaan liggen en de route naar het zuiden belooft ons nog meer warmte. Morgen vertrekken we richting Sahara.

Zaterdag 25 maart 2017. Geemotioneerd nemen we afscheid van Andries en Jopie. Ze hebben gekozen om terug te gaan om te voorkomen hier in een ziekenhuis te belanden. Ze hebben voor ons nog wel een paar flessen wijn uit Marrakech meegenomen, maar ondertussen hebben we ook een winkeltje in Ouarazate gevonden waar ze zelfs Heineken verkopen. Vanwege een marathon is de halve stad afgezet en lastig om de weg te vinden. De weg naar Zagora loopt eerst door bergen, vervolgens 80 kilometer door het dal van de Draa. De eerste 30 kilometer is dramatisch slecht. Onderweg stoppen we om op Wim te wachten en te overleggen of we zo wel verder rijden, maar een Nederlander op een P vertelt dat de weg verderop de beste weg van Marokko is. Na de bergen wordt de weg inderdaad beter en loopt langs een 80 km lang lint van het palmbomen. We rijden door dorpen waar veel lemen huizen nog bewoond worden. Bezoeken een mooi gerestaureerd Ottomaanse kasbah en maken een wandeling door het schitterende palmbos. In de kasbah waar een koning heeft gewoond, zien we een moskee voor vrouwen en mannen en een rechtbank. De ,,court'' werd gebruikt om 300 jaar geleden de Arabieren en Berbers uit elkaar te houden en het land en water langs de rivier te verdelen. Gerrit vindt in Zagora eindelijk een garage die zijn airco kan vullen. Camping Oasis Palmira is een goede camping in het palmbos. 's Avonds eten we bij kaarslicht in de berbertent een prima brochette.

Zondag 26 maart. De klok gaat één uur vooruit. We hebben vanmorgen de beste douche van de afgelopen weken tenminste wanneer er niemand naast je staat te douchen want dan blijft er maar een klein straaltje over. Bij de receptie staat een kast met brood waar je geld op een schaaltje legt en er vervolgens een brood uit haalt. Na het ontbijt nemen we een petit taxi naar de grote en bekende weekmarkt van Zagora. Deze beroemde markt is sinds kort verhuisd en niet meer zo interessant als voorheen. Op de afdeling waar de dieren worden verhandeld wordt onze aanwezigheid niet op prijs gesteld maar je wilt er ook niet bij zijn hoe de dieren worden (ver)behandeld. Er steekt ondertussen een harde wind op en we krijgen veel last van een stofstorm uit de Sahara. De lucht is verduisterd door het zand dat overwaait. De markt loopt op zijn einde en alle Marokkanen zoeken een taxi om te vetrekken. Het is nu voor ons lastig een taxi te vinden omdat de camping iets te ver weg ligt en de chauffeurs missen dan de vele korte ritjes naar het centrum. Uiteindelijk drukken wij ons in een taxi en blijven zitten tot hij ons bij de juiste camping afzet. De man is een beetje boos maar na de fooi is het goed afgelopen. Het zand knarst tussen onze tanden, ons haar is net touw. Voor de bbq vanavond hebben we op de markt twee kilo schoongemaakte sardines gekocht.

Camping La Boussole bij zonsondergang.

Maandag 27 maart. Vandaag vertrekken we naar Mhamid, het meest zuidelijke punt van onze reis. Verder kan ook niet omdat hierna de wegen ophouden en alleen toegankelijk zijn voor 4x4 wagens. Bovendien is het verderop niet veilig en wordt alleen in konvooi gereden omdat de auto's onder je ogen worden gestript. Al snel na Zagora zien we de zandduinen en tot aan de horizon zandvlaktes, zo af en toe onderbroken door een bergrug of kleine oase. Onderweg ontvangen we bericht dat Andries al bij de boot naar Spanje is aangekomen. Mahmid ligt in een grote uitgestrekte prachtige oase waar we dwars doorheen rijden. Het contrast kan bijna niet groter. Het stadje leeft van de rugzak toeristen die zich in 4x4 laten rondrijden, maar onderweg ziin we slechts enkele auto's tegen gekomen, waarschijnlijk door de zeer slechte bereikbaarheid. Er wordt een nieuwe weg aangelegd. Na Mahmid stopt letterlijk de weg en rijden we een verharde zandweg in en zien al snel op een heuvel onze ,,camping'' liggen. Dit is wel de meest bijzondere plek die we in al die jaren hebben meegemaakt. Er staan twee campers helemaal vrij op een heuvel en kijken over het zand en zandduinen. Abdullah heeft een klein en simpel open restaurantje gebouwd met nog eenvoudiger sanitair.  Bij binnenkomst geven de gasten elkaar een hand wat wel een band schept. Elke dag steekt in de middag er een wind op en kun je buiten niet vertoeven en is het zand in de campers niet buiten te houden. Het stof gaat werkelijk overal doorheen. Wim heeft een bescherming voor zijn auto hangen en Gerrit zoekt bescherming in de luwte van het restaurantje. De buurman blijft staan en plakt met tape al zijn sloten af. Aan het begin van de avond gaat de wind liggen. We genieten van een geweldig mooie zonsondergang. Abdullah heeft zich vergist in de tijd. De beste man heeft niet mee gekregen dat de zomertijd is ingegaan en maakt snel een salade en legt wat brochettes op de bbq. We drinken onze eigen wijn en samen met een stel Fransen is dit de meest merkwaardige en oer gezellige maaltijd die we ooit hebben meegemaaktt. Marja zet koffie en in het donker, onder een uitbundige sterrenhemel, drinken we in het prieeltje bij Wim samen de koffie. Het is buiten doodstil en vragen ons af hoe we deze ervaring kunnen overbrengen aan het thuisfront. We proberen voor de zoveelste keer wat zand uit onze campers te scheppen.  Mohammed bezweert ons dat het morgen windstil is. We overleggen samen waar we heen vluchten wanneer er een stofstorm opsteekt.

Dinsdag 28 maart. De zon schijnt. Mohammed brengt een vers brood. Om 10.00 uur begint het vanuit het noorden te waaien en verplaatsen we snel de campers, luiken de ramen en plakken alle sloten gaten en kieren af. In de campers wordt het te benauwd en zoeken bescherming in een hut waar Mohammed kleden hangt voor de open ramen aan de windzijde. Er waait een koele wind door de ramen aan de lijzijde. Luieren en wandelen het stadje in. Gerrit gaat naar de kapper en vraagt coupe Sahara dwz kort waar geen zand in blijft zitten. We ontdekken aan de overkant een bijzondere kasbah van 500 jaar oud en is grotendeels nog in gebruik. Er wonen nog diverse gezinnen. Bij de ingang is een klas waar volwassen vrouwen naar school gaan. Kasbah Ancient Hhamid ligt op de oude handelsroute van Timboektoe naar het Oosten. Het riviertje de Draa verdwijnt in Mhamid onder de grond en komt 600 km westelijker  bij de Atlantische oceaan weer boven de grond. De oude kasbah moet vroeger een heel belangrijk kmooppunt zijn geweest. Het stadje Mhamid is slechts 80 jaar oud. In het stadje is een bruiloft die drie dagen duurt. Onze aanwezigheid wordt niet op prijs gesteld en wij worden ver weg gehouden. De houding voelt zelfs een beetje vijandig aan. Er wordt ons uitgelegd dat een bruiloft in Marokko heel anders toegaat dan in Europa en dat willen ze ook zo houden. Teleurgesteld druipen we af.

Woensdag 29 maart. We worden wakker van de wind en besluiten snel op te pakken. De plek is heel bijzondere, maar wanneer het waait is het onaangenaam. Abdullah doet er alles aan om ons van gedachten te veranderen want kampeerders zijn ook eters. Ons doel is om uiteindelijk in de zuid-oost hoek bij Merzouga uit te komen. Om de slechte weg terug over Ouarazate te omzeilen zoeken wij een weg binnendoor en krijgen een tip dat na Zagora een goede weg is aangelegd richting noord oost. Bovendien snijden we zo een heel stuk van de route af. Deze nieuwe route via Tazzarine is 100 km oost en is één rechte weg waarvan de eerste 80 km onbewoond en we komen slechts een enkele auto tegen. We rijden over een hoogvlakte, de omgeving is ruw en steen maar toch heel mooi. Na 80 km zien we een groene oase en bewoning. We stoppen even, maar de kinderen zijn hier lastig. In Tazzarine vinden we op een kleine, mooie camping in de oase.

Brood kopen we bij een Berber familie. De dochter spreekt twee woorden frans en helpt ons.

Donderdag 30 maart. Gerrit haalt 's morgens warm brood en we maken een vruchten smoothie. Daarna vertrekken we 100  km noord eerst via  Alnif om uiteindelijk op de route naar zuid oost te komen. De eerst komende dagen willen we de twee mooie kloven Georgs du Dades en de George du Todra gaan rijden. De weg Alnif naar Tineghier loopt wederom door onherbergzaam gebied maar nu vaker onderbroken door die prachtige groene zones van palmen en varens, waar gelijk ook weer bewoning en leven is. Onderweg bezoeken we een klein gebied waar veel fossielen worden gevonden. De bewoners slijpen behendig de versteende diertjes uit de rotsblokken. Gerrit en Raldi kopen een groot en zwaar tableau voor slechts 35 euro.  We moeten stoppen voor een kudde kamelen die de weg oversteken. Onderweg laten we onze auto's afspuiten en ontdoen van het zand. Bijna elk tankstation heeft een dergelijk installatie. Bij de toegang tot de Georges du Dades vinden we tussen de muren van een mooie kasbah een plek voor de campers en een restaurant met uitzicht over de kloof. We staan heerlijk uit de wind en in de zon.

Vrijdag 31 maart. Nadat de warmwater ketels zijn opgestookt, mogen wij ons douchen in een kamer van het bijbehorende hotel. Een paar meter boven ons in een telefoonpaal doet een specht zijn best om een gat te boren. Vandaag rijden wij door de George du Dades, een veel bezochte kloof met halverwege de bekende beklimming omhoog welke in bijna alle folders over Marokko wel voorkomt. Boven drinken we samen koffie en genieten van het prachtige uitzicht. Daarna weer de afdaling richting George du Tudra. Door een vergissing hebben we een camping helemaal achterin de kloof uitgezocht. De weg is meer geschikt voor de 4x4 auto's. Ons materiaal krijgt het zwaar te verduren, maar de smalle kloof door de hoge bergen is spectaculair mooi. Uiteindelijk belanden we in het dorpje Tamtatouchte op 1800 meter hoogte en vinden tot onze verbazing een goede camping met zwembad en goede douches. 's Avonds eten we in het goede restaurant een overheerlijke Timilay, een soort goulash met rijst, bedacht door Mohammed, vvoraf gegaan door een soep en dessert voor acht euro. Dit is tot nu toe wel onze beste maaltijd in Marokko.

Zaterdag 1 april 2017. De camping heeft een goede wasmachine waar de dames gretig gebruik van maken. Het is ook wel nodig want de lakens staan stijf van het zand. Ook is er nu tijd om de auto's  leeg te scheppen. De bevolking is Berber en erg arm en een beetje nors. Massa's kinderen rennen op je af, maar komen niet op de camping.  Brood kun je hier in bijna elk huis kopen bij de vrouwen die het zelf bakken. Gerrit en Raldi ontdekken een thuisweverij van tapijten en kopen een klein kleedje. Onze electrische vouwfietsen hebben heel veel bekijks. Soms lijkt het of ze een  ufo zien landen. In een mannen cafe drinken we een koffie. Vrouwen komen hier niet maar wanneer Raldi er bij zit vinden ze het goed en zelfs interessant. Er is slechts één jongeman die een beetje frans spreekt. We worden uitgenodigd bij een familie om de kasbah te bekijken die geheel is opgetrokken uit leem en wordt nog gebruikt voor opslag van hout en gras. Binnen de muren lopen diverse dieren en is er een tuin voor groenten. De bewoners verdienen ook geld met het weven van tapijten. Het water halen ze uit een put, de emmer is gemaakt van oude autobanden. 's Avonds steken we de bbq aan. Tot diep in het donker zitten we buiten.

In een kasbah bengt een knaap op zijn ezel water naar zijn huis.

Zondag 2 maart. Vandaag vertrekken we verder zuid oost naar richting Merzougha met een tussenstop. We willen nog éénmaal de zandbak in. Het is mooi weer en een heerlijke frisse berglucht. Brood halen we bij de Berber vrouw maar ze is nog aan het bakken en vraagt om binnen te komen. De familie zit op de grond rond haar oventje en het brood wordt over de grond uitgerold. De kinderen lopen met snottebellen en veel korsten om de lippen en met stoffig haar. Voor 20 cent lopen we met twee broden terug. De terugweg door de kloof is onbeschrijflijk mooi en anders dan de heenweg voelt het aan of de weg beter is. We stappen vaak uit om te genieten van de rust en berglucht en zetten koffie. Halverwege wordt de kloof heel smal en staat er meer water in het riviertje. Het is hier nu al erg druk vermoedelijk met Marokkaanse schoolreisjes. De jongelui zijn spontaan en maken veel muziek. Na de kloof richting oost over een grotere weg die smerig is van zwerfvuil. Snel na de afslag binnendoor naar Erfoud wordt de omgeving mooier. Schoon en de zandduinen met zo af en toe een oase groen worden weer zichtbaar. De uitgezochte slaapplek ligt bij een ondergrondse rivier en erg eenzaam. We rijden door naar een camping onder Erfoud. De temperatuur is opgelopen tot 30 graden. Voor het eerst kunnen we 's avonds buiten eten. We staan met z'n tweeen op de grote en heel goede camping,  maar ligt ver buiten de stad aan een lawaaierige doorgaande weg.

Maandag 3 maart. De rit naar Merzougha is slechts 60 km. We hebben alle tijd om rustig te ontbijten. De weg loopt door prachtige zandverstuivingen begroeit met palmbossen die ook wel soms erg bruin worden. Gerrit en Raldi gaan van de weg over de smalle weggetjes door de bossen en belanden in een paar dorpen. Helaas is er school vakantie en hebben we veel last van opdringerige kinderen. In het eerste dorp worden de kinderen tot de orde geroepen door enkele oudere mannen maar in ander dorp lukt dat niet. Veel mensen bewonen nog de oude kasbah's. In donkere steegjes lopen de vrouwen met ezels bepakt met cans vol drinkwater. De ouderen zijn erg aardig maar de jeugd wordt steeds baldadiger en beginnen met stenen naar de auto te gooien. Enkele weken geleden hebben we onderweg al eens een flinke deuk door een steen opgelopen. We vertrekken snel. De afslag naar de camping is een zandpad door de woestenij. De mooie camping ligt tegen de rand van de zandduinen. We staan op een prachtige plek met 30 graden en maken gretig gebruik van het zwembad. Heerlijk luieren en zonnen op de ligstoelen. 's Avonds eten we bij kaarslicht aan het zwembad. Voor dinsdag hebben we een 4x4 gehuurd en maken we een tocht door de zandduinen.

Dinsdag 4 maart 2017. Het heeft afgelopen nacht nog even hard gewaaid. Wim staat helemaal achterin de camping tegen de duinrand en Gerrit staat naar voren onder de bomen. Gelukkig is er niet veel zand naar binnen gekomen. Om halftien staat de 4x4 met chaffeur Barak, voor de deur. Voor zijn gemak krijgen wij Marokkaanse voornamen en Barak wordt al snel Kees genoemd. We rijden al direct door de zandduinen en over eindeloze vlaktes. Gerrit heeft de batterij van zijn foto camera vergeten. Op verschillende plaatsen in de woestijn zoeken we fossielen en eten een berber pizza in een tent. Onderweg zien we nog veel nomaden die in tenten wonen. We bezoeken een mijn waar kwarts en lood wordt gedolven. Met touwen dalen de jongens af is de mijnschacht maar met toeristen zijn drukker met het verkopen van fossielen enz. Dichtbij de mijn zien we een oud kerkhof. Vermoedelijk liggen hier heel veel jongemannen. De oude mijnwerk dorpjes zijn vervallen en onbewoond. Het is heel bijzonder om daar doorheen te rijden. Wij verblijven 40 km van de Algerijnse grens. Hier is veel controle door militairen. Kees maakt er een leuke rit van met zo af en toe spectaculaire ,,loopings''. We vinden nog een heel gebied met fossielen van schildpadden. Over de vlaktes rijden we meestal over reeds bestaande sporen, maar je weg afsnijden en vervolgens je eigen route maken dat is een raar gevoel. deze dinsdag is een mooie dag met veel bijzondere ervaringen. 's Avonds nog even zwemmen om het stof te verdrijven. Gerrit loopt nog de zandduinen in om boven op een top de ondergaande zon te bekijken. 

Woensdag 5 april 2017. Vandaag blijven we op de camping Haven of Change staan om te luieren en de reis terug naar het noorden voor te bereiden. Overdag wijst de thermometer 36 graden aan. Regelmatig zien we onderweg een kleine windhoos over de vlakte gaan, soms steken ze de weg over. Vandaag is er, slechts een enkele seconden, zo'n hoos over de camping getrokken. Iedereen heeft de deuren en ramen open en vliegt het stof en zand door de campers. We laten het maar over ons heenkomen en zoeken een ligstoel bij het zwembad.